آزمایش اسپرم، یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیصی برای ارزیابی باروری مردان و بررسی سلامت دستگاه تناسلی آن‌ها است؛ این آزمایش اطلاعات دقیقی در مورد کیفیت، کمیت و عملکرد اسپرم ارائه می‌دهد و به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات مرتبط با ناباروری را شناسایی کرده و راهکارهای درمانی مناسبی پیشنهاد دهند.
ناباروری مسئله‌ای است که حدود ۱۵ درصد از زوج‌ها را درگیر می‌کند و تقریباً ۴۰ درصد از این موارد به عوامل مردانه مربوط می‌شود. آزمایش اسپرموگرام می‌تواند نقش بسزایی در شناسایی علل این مشکل و یافتن راه‌حل‌های مناسب داشته باشد.
در این مقاله به‌طور جامع و دقیق به بررسی آزمایش کیفیت اسپرم، شرایط لازم و نحوه انجام تست اسپرم، تفسیر آن و عوامل موثر بر جواب آزمایش آنالیز اسپرم می‌پردازیم. اگر به دنبال درک بهتر این آزمایش و افزایش شانس باروری خود هستید، تا انتهای مقاله همراه ما شوید.
آزمایش اسپرم چیست؟
تست اسپرم، که به آن آنالیز مایع منی(Semen Analysis) نیز گفته می‌شود، یک تست پزشکی است که برای ارزیابی سلامت و کیفیت اسپرم در مردان انجام می‌شود؛ این آزمایش معمولا برای بررسی باروری مردان، ارزیابی مشکلات ناباروری و همچنین بررسی تاثیر جراحی‌ها یا درمان‌های دارویی بر تولید اسپرم استفاده می‌شود.
آزمایش کیفیت اسپرم اطلاعات ارزشمندی درباره تعداد، حرکت، شکل و سلامت کلی اسپرم ارائه می‌دهد که برای تشخیص مشکلات ناباروری و یافتن راه‌حل‌های درمانی بسیار حیاتی است.
علاوه بر این ارزیابی، دانستن نکات لازم اقدامات قبل از بارداری به شما کمک خواهد کرد تا این روند را تسهیل کنید.
علت انجام آزمایش اسپرم و اهمیت آن
بسیاری از مردان ممکن است بدون داشتن علائم خاص، دچار مشکلات باروری باشند. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا اسپرم از نظر تعداد و کیفیت در سطح مطلوبی قرار دارد یا خیر. برخی بیماری‌ها مانند واریکوسل، عفونت‌های تناسلی، عدم تعادل هورمونی و انسداد مجاری اسپرم‌بر می‌توانند باعث کاهش کیفیت اسپرم شوند؛ آزمایش اسپرموگرام به شناسایی این مشکلات کمک می‌کند.
این تست در مردانی که جراحی وازکتومی(جلوگیری از بارداری) انجام داده‌اند یا کسانی که پس از وازکتومی قصد بازگرداندن باروری دارند برای بررسی تاثیر جراحی بر اسپرم اهمیت دارد؛ همچنین با کمک این تست و با توجه به کیفیت اسپرم، پزشکان برای درمان‌های کمک‌باروری(IVF, IUI) روش مناسب را انتخاب می‌کنند. اگر می‌خواهید درمورد این روش‌ها بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌های آی یو آی و آی وی اف را مطالعه کنید.
مصرف برخی داروها، استروئیدها، سیگار، الکل، مواد مخدر، استرس و حتی تغذیه می‌توانند بر کیفیت اسپرم تاثیر بگذارند؛ آزمایش آنالیز اسپرم برای ارزیابی تاثیر این داروها و سبک زندگی بر اسپرم کاربرد دارد. برخی از مشکلات ناباروری مردان ممکن است به دلایل ژنتیکی یا اختلالات مادرزادی در تولید اسپرم مرتبط باشند که این آزمایش می‌تواند به شناسایی آن‌ها نیز کمک کند. اگر قصد اقدام به بارداری دارید، اپلیکیشن ایمپو با توصیه‌های تخصصی، کلینیک آنلاین، محاسبه زمان تخمک گذاری، رژیم غذایی باروری و… شانس بارداری موفق را افزایش می‌دهد. همچنین، در بخش تالار تجربه ایمپو، می‌توانید با دیگر کاربران تبادل نظر کنید و سوالات خود را بپرسید.
بهترین زمان برای آزمایش اسپرم
انتخاب زمان مناسب برای دستیابی به دقیق‌ترین و قابل‌اعتمادترین نتیجه از آزمایش کیفیت اسپرم، اهمیت زیادی دارد. بهترین زمان برای انجام آزمایش آنالیز اسپرم صبح زود است؛ زیرا به طور معمول در این زمان، اسپرم غلظت و کیفیت بهتری دارد و احتمال تاثیر عوامل محیطی و خستگی بدن کمتر است.
رعایت فاصله زمانی مناسب از آخرین انزال نیز بسیار اهمیت دارد؛ فاصله ۳ تا ۵ روز پرهیز جنسی، ایده‌آل‌ترین زمان برای انجام آزمایش است. در صورت انجام وازکتومی بهتر است برای بررسی موفقیت جراحی، ۸ تا ۱۲ هفته صبر کنید.
تست اسپرم را می‌توان در هر روز از ماه انجام داد؛ اما اگر اخیرا بیماری، تب، استرس شدید یا مصرف داروهای خاصی داشته‌اید، بهتر است ۲ تا ۳ هفته صبر کنید تا کیفیت اسپرم به حالت عادی برگردد.
نحوه آزمایش اسپرم چگونه است؟
تست اسپرم معمولا در آزمایشگاه‌های تخصصی و تحت شرایط استاندارد انجام می‌شود؛ اما در برخی موارد می‌توان از روش‌های دیگری نیز استفاده کرد. بر اساس تحقیقات انجام شده، نحوه نمونه‌گیری به میزان قابل توجهی بر نتیجه آزمایش تاثیر دارد؛ برای جمع‌آوری مایع منی از چهار روش زیر استفاده می‌شود:
۱. استمنا(خودارضایی)
بهترین و رایج‌ترین روش جمع‌آوری نمونه اسپرم، خودارضایی در آزمایشگاه است. در این روش، مرد باید دست‌ها و آلت تناسلی را کاملا شسته و خشک کرده و بدون استفاده از کاندوم یا روان‌کننده، از طریق استمنا(خودارضایی) انزال کند.
کل نمونه باید مستقیما در ظرف استریل آزمایشگاه که ظرفی شیشه‌ای و در باز است، ریخته شود. این روش، دقیق‌ترین و استانداردترین راه برای بررسی کیفیت اسپرم است؛ زیرا کمترین امکان آلودگی با محیط خارجی را دارد و در شرایط آزمایشگاهی کنترل می‌شود.
بسیاری از مردان با این شیوه مشکل دارند بنابراین در برخی آزمایشگاه‌ها، همسر آن‌ها نیز می‌تواند در محل مخصوص حضور داشته باشد و به او کمک کند؛ اما این کار باید بدون دخول انجام شود. در این روش، ممکن است فرد نتواند کل مایع منی را در ظرف بریزد، که باعث کاهش دقت نتیجه می‌شود.
۲. رابطه جنسی با کاندوم
این روش برای افرادی که با استمنا مشکل دارند یا در محیط آزمایشگاه احساس راحتی نمی‌کنند، استفاده می‌شود. در این حالت، مرد یک کاندوم مخصوص بدون مواد کشنده اسپرم را از آزمایشگاه دریافت کرده و در خانه یا آزمایشگاه، با همسر خود رابطه جنسی برقرار می‌کند.
بعد از انزال، مایع منی درون کاندوم را به دقت در ظرف استریل آزمایشگاه ریخته و ظرف مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه باید به آزمایشگاه تحویل داده شود. با این روش نمونه‌ای طبیعی‌تر از انزال واقعی در شرایط رابطه ارائه می‌شود.
حمل و نقل نمونه از خانه به آزمایشگاه ممکن است کیفیت آن‌را کاهش دهد؛ زیرا مایع منی باید در دمایی مانند دمای بدن(۳۷ درجه) نگهداری شود. چنانچه دمای آن بیشتر یا کمتر از این مقدار شود بر نتیجه آزمایش تاثیر خواهد داشت.
بنابراین، بهتر است قبل از ریختن نمونه در ظرف مخصوص، ظرف را در دستان خود نگه داشته تا به دمای محیط برسد و سپس مایع منی را جمع‌آوری کنید. این روش معایبی نیز دارد؛ ممکن است مقداری از مایع منی در کاندوم باقی بماند و یا از آن نشت کند که باعث کاهش دقت آزمایش خواهد شد.
۳. رابطه جنسی با خروج قبل از انزال
در برخی موارد، مثلا زمانی که کاندوم مخصوص در دسترس نیست، این روش به عنوان راه جایگزین استفاده می‌شود. به این صورت که مرد در حین رابطه جنسی، زمان نزدیک شدن به انزال، آلت تناسلی را خارج کرده و در ظرف استریل آزمایشگاه انزال می‌کند.
در این روش نیز ممکن است نمونه با ترشحات واژن یا ادرار آلوده شود یا دقیق‌ترین بخش مایع منی(اولین قطرات آن) از دست برود. همچنین، ممکن است کنترل آن برای برخی افراد دشوار باشد و نمونه کافی جمع‌آوری نشود.
۴. انزال از طریق تحریک الکتریکی
جمع‌آوری اسپرم از طریق تحریک الکتریکی(Electroejaculation – EEJ) معمولا برای افراد دارای آسیب‌های نخاعی یا کسانی که قادر به انزال طبیعی نیستند، استفاده می‌شود. در این روش، یک پروب الکتریکی کوچک در داخل مقعد قرار می‌گیرد و تحریک عصبی بیضه‌ها را انجام می‌دهد.
این تحریک باعث انزال شده و مایع منی از طریق آلت تناسلی خارج می‌شود. سپس آن‌را در ظرف استریل جمع‌آوری کرده و برای بررسی کیفیت اسپرم به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. در روش انزال از طریق EEJ، به دلیل عدم تحریک طبیعی، ممکن است اسپرم‌های جمع‌آوری‌شده کیفیت پایین‌تری داشته باشند.